广州“荔枝湾·新西关”民俗文化节 北帝诞系列活动

H? Xuan H??ng cu?i th?p niên 1920 và n?m 2007.

百度 四是充分发挥市场、社会组织、专业机构等多元评价主体作用，推进职称评审社会化。

Thành ph? ?à L?t ???c ghi nh?n hình thành t? n?m 1893, th?i ?i?m bác s? Alexandre Yersin l?n ??u tiên ??t chan ??n cao nguyên Lam Viên. M?c dù v?y, tr??c th?i k? này ?? có nhi?u nhà thám hi?m khác t?ng t?i Lam Viên, vùng ??t này v?n là n?i c? trú c?a nh?ng c? dan ng??i L?ch. N?m 1897, Toàn quy?n Paul Doumer quy?t ??nh tìm ki?m m?t ??a ?i?m ?? xay d?ng tr?m ngh? d??ng dành cho c?ng ch?c và binh lính Pháp ? ??ng D??ng. Nh?n ???c th? riêng c?a Paul Doumer, Alexandre Yersin ?? ?? ngh? ch?n cao nguyên Lam Viên, n?i có khí h?u t??ng t? nh? vùng ?n ??i chau ?u. Cu?i tháng 3 n?m 1899, ?ích than Toàn quy?n Paul Doumer cùng bác s? Yersin ?? ??n cao nguyên Lam Viên ?? kh?o sát và quy?t ??nh tri?n khai th?c hi?n d? ??nh ban ??u.

D? án xay d?ng thành ph? b? gián ?o?n vào n?m 1902 khi Toàn quy?n Paul Doumer tr? v? Pháp, mang theo c? y t??ng v? m?t thành ph? trên cao nguyên. Ph?i h?n 10 n?m sau, khi Chi?n tranh th? gi?i th? nh?t bùng n?, nhi?u ng??i Pháp kh?ng th? tr? v? chau ?u trong nh?ng k? ngh?, ?à L?t m?i l?i ???c nh? ??n. T? gi?a th?p niên 1910, c?ng cu?c ki?n thi?t thành ph? th?c s? b?t ??u và ranh gi?i c?a ?à L?t c?ng ???c xác ??nh v? m?t pháp ly khi H?i ??ng nhi?p chính tri?u ?ình Hu? th?ng báo D? thành l?p th? t? ?à L?t ngày 20 tháng 4 n?m 1916. Trong vòng 30 n?m, nh? nh?ng b?n quy ho?ch c?a các ki?n trúc s? Ernest Hébrard và Jacques Lagisquet, m?t thành ph? xinh ??p v?i nh?ng bi?t th?, c?ng s?, tr??ng h?c, khách s?n... ?? hình thành. Vào n?m 1945, ?à L?t ?? là m?t ?? th? h?n 25 ngàn dan, gi? vai trò m?t trung tam giáo d?c quan tr?ng và m?t thành ph? du l?ch h?p d?n. Trong giai ?o?n ??u c?a cu?c chi?n tranh Vi?t Nam, ?à L?t ???c chính quy?n ?? Nh?t C?ng hòa quy ho?ch phát tri?n t??ng ??i quy m?, nhi?u tr??ng h?c, trung tam v?n hóa và các c?ng trình ki?n trúc ti?p t?c xu?t hi?n. Nh?ng k? t? n?m 1964, khi tình hình chính tr? mi?n Nam Vi?t Nam kh?ng ?n ??nh và cu?c chi?n tranh ngày càng kh?c li?t, ?à L?t c?ng ch?u nhi?u bi?n ??ng và kh?ng còn phát tri?n nh? giai ?o?n tr??c ?ó.

Sau n?m 1975, gi?ng nh? nhi?u ?? th? khác th?i k? ??u sau chi?n tranh, ?à L?t b??c vào m?t giai ?o?n khó kh?n. Nh?ng t? cu?i th?p niên 1980, cùng v?i s? phát tri?n c?a n?n kinh t? Vi?t Nam, thành ph? ?à L?t c?ng d?n h?i sinh, c? s? h? t?ng ?? th? ti?p t?c ???c xay d?ng, nang c?p. N?m 2009, ?à L?t ???c Th? t??ng Chính ph? quy?t ??nh c?ng nh?n là ?? th? lo?i I, ti?p t?c gi? vai trò m?t thành ph? quan tr?ng c?a vùng Tay Nguyên.

Thám hi?m cao nguyên Lam Viên

Nh?ng cu?c thám hi?m tr??c 1893

T? xa x?a, vùng cao nguyên Lam Viên là ??a bàn sinh s?ng c?a ng??i L?ch, ng??i Chil và ng??i Srê thu?c dan t?c C? Ho, trong ?ó ng??i L?ch chi?m s? ??ng nh?t. Nh?ng ng??i ??u tiên ??n ti?p xúc v?i c? dan b?n ??a trên ??t Lam ??ng là ng??i Ch?m và có th? h? ?? ??t chan lên cao nguyên Lam Viên. Theo m?t vài ghi chép, ng??i Vi?t c?ng có th? t?ng bi?t ??n và có m?t ? vùng ??t này. ??i v?i nh?ng nhà thám hi?m, trong toàn b? vùng r?ng núi Nam Trung B?, cao nguyên Lam Viên chính là khu v?c khó tham nh?p nh?t. N?u t? ??ng b?ng duyên h?i mi?n Trung, ?? ??n ???c cao nguyên Lam Viên, c?n v??t qua t?ng cao nguyên th? nh?t, n?i có ?? cao trung bình t? 900 ??n 1.000 mét. Ng??i Vi?t ??u tiên có y ??nh thám hi?m vùng ??t này là Nguy?n Th?ng, v? quan nhà Nguy?n n?a cu?i th? k? XIX. N?m 1877, khi ?ang gi? ch?c dinh ?i?n s? t?nh Bình Thu?n, Nguy?n Th?ng và Tr??ng Gia H?i, v? quan tu?n ph? Thu?n Khánh, ?? ti?n hành thám hi?m vùng ??t n?m gi?a ba con s?ng La Ngà, ??ng Nai và ?? Huoai, trong ?ó nhóm ?i xa nh?t c?a ?oàn thám hi?m ?? ??t chan ??n c?c nam c?a t?nh Lam ??ng, thu?c ??a bàn huy?n ?? Huoai ngày nay. Toàn b? hành trình chuy?n ?i ???c Nguy?n Th?ng ghi l?i trong bài S? xin l?p ??n ?i?n khai kh?n vùng Th??ng du.

Ngay sau khi chi?m ???c Nam K? L?c t?nh vào n?m 1867, ng??i Pháp ?? s?m quan tam ??n vi?c thám hi?m mi?n ??ng Nam B? và mi?n Nam Trung B?. Bác s? Paul Néis, y s? h?ng nh?t c?a h?i quan Pháp, là m?t trong nh?ng ng??i Pháp ??u tiên thám hi?m vào vùng ??t c?a ng??i Th??ng ? khu v?c này. Chuy?n ?i ??u tiên c?a Paul Néis th?c hi?n t? ngày 1 tháng 11 n?m 1880 ??n ngày 8 tháng 1 n?m 1881 có ??a bàn g?n trùng v?i ??a bàn thám hi?m c?a Nguy?n Th?ng. Tuy có y ??nh ??n núi Langbiang, vì theo l?i ng??i Th??ng ?ó là ??u ngu?n c?a s?ng ??ng Nai, nh?ng Paul Néis bu?c ph?i thay ??i l? trình ?i ??n ph? Bình Thu?n vì ??ng h? mang theo ng?ng ch?y, kh?ng th? ghi l?i nh?t trình, và s?c kh?e c?a m?t s? thành viên trong ?oàn thám hi?m sa sút. T? ngày 11 tháng 2 ??n gi?a tháng 4 n?m 1881, nh? s? giúp ?? c?a m?t tù tr??ng ng??i M? ? vùng h?u ng?n s?ng La Ngà, Paul Néis cùng trung úy th?y quan l?c chi?n ph? trách v? tr?c ??a Albert Septans ?? th?c hi?n chuy?n thám hi?m th? hai t?i t?n ??u ngu?n s?ng ??ng Nai. Trong chuy?n ?i này, Paul Néis và Albert Septans ?? ghi chép ???c nhi?u s? li?u v? khí t??ng và nhan tr?c h?c c?a vùng cao nguyên Lam Viên.

Chuy?n ?i c?a Paul Néis và Albert Septans ?? m? ???ng cho nhi?u cu?c thám hi?m khác ?i vào vùng ??ng Nam B? và Nam Trung B?, nh? c?a A. Gautier n?m 1882, L. Nouet n?m 1882... và ??c bi?t là chuy?n thám hi?m c?a thi?u tá Humann n?m 1884. Trong cu?n h?i ky Sept mois chez les Mois (B?y tháng n?i x? Th??ng), Alexandre Yersin nhi?u l?n nh?c ??n Paul Néis và thi?u tá Humann, và c?ng ?? bi?t ??n b?n ?? c?a Humann. Tuy Paul Néis và Albert Septans t?i cao nguyên Lam Viên tr??c Alexandre Yersin 12 n?m, nh?ng chuy?n ?i c?a h? ch? ???c bi?t ??n trong gi?i thám hi?m mà kh?ng ???c gi?i thi?u r?ng r?i t?i c?ng chúng. Vào th?i k? ?ó, nh?ng ng??i Pháp v?n còn b?n tam t?i vi?c chinh ph?c toàn b? ??ng D??ng nên cu?c thám hi?m c?a bác s? Paul Néis ?? nhanh chóng b? r?i vào quên l?ng.

Chuy?n thám hi?m c?a Yersin

Alexandre Yersin n?m 1893, kho?ng th?i gian ?ng thám hi?m cao nguyên Lam Viên.

N?m 1890, sau khi ?? b?o v? thành c?ng lu?n án ti?n s? y khoa và làm vi?c t?i Vi?n Pasteur Paris, Alexandre Yersin quy?t ??nh r?i b? phòng thí nghi?m ?? d?n than vào nh?ng cu?c phiêu l?u. ?ng xin vào làm vi?c cho h?ng hàng h?i Messageries Maritimes v?i hy v?ng ???c ??n các qu?c gia thu?c ??a. T? tháng 10 n?m 1890, Yersin ph?c v? trên tuy?n ???ng bi?n Sài Gòn – Manila v?i ch?c v? y s?, và ??n tháng 4 n?m 1891, ?ng chuy?n sang tàu Saigon ho?t ??ng trên tuy?n Sài Gòn – H?i Phòng. Ngày 29 tháng 7 n?m 1891, trong lúc tàu d?ng l?i ? Nha Trang, Yersin th?c hi?n chuy?n thám hi?m ??u tiên v?i y ??nh ?i b?ng ???ng núi t? Nha Trang v? Sài Gòn trong vòng 10 ngày. Nh?ng chuy?n ?i kh?ng thành c?ng. Sau khi qua Phan Rang, Phan Rí và ??n Ta La, vùng ph? c?n c?a Di Linh ngày nay, Yersin ???c ng??i dan b?n ??a cho bi?t ph?i m?t ít nh?t 9 ??n 10 ngày ?? t?i ???c Sài Gòn. ?ng quy?t ??nh tr? l?i Nha Trang ?? k?p lên tàu và ti?p t?c hành trình ra mi?n B?c.

Tháng 10 n?m 1892, Alexandre Yersin tr? l?i Paris và tìm cách v?n ??ng ?? ???c ti?p t?c thám hi?m. Nh? s? giúp ?? c?a m?t s? ng??i quen bi?t, ??c bi?t là Louis Pasteur và émile Duclaux, Yersin ???c B? giáo d?c Pháp c?p kinh phí ?? th?c hi?n m?t nhi?m v? kh?o sát khoa h?c. ?ng quay l?i Sài Gòn vào ??u n?m 1893, t?i g?p Toàn quy?n Jean-Marie de Lanessan và nh?n nhi?m v? kh?o sát m?t tuy?n ???ng b? t? Sài Gòn xuyên sau vào vùng ??t c?a ng??i Th??ng, k?t thúc ? m?t ??a ?i?m thu?n l?i trên b? bi?n Trung K?. Ngày 24 tháng 2 n?m 1893, Yersin cùng n?m ng??i khác r?i Sài Gòn ?? th?c hi?n ch?ng ???ng ??u tiên t? Sài Gòn ?i Phan Thi?t, b?ng qua vùng Tánh Linh. Ngoài các d?ng c? thám hi?m, Yersin còn mang theo m?t s? thu?c ch?ng b?nh ??u mùa ?? ch?ng ng?a cho ng??i dan nh?ng vùng ?ng s? ?i qua. ?oàn thám hi?m qua Tà Cú, Tánh Linh, r?i t?i Phan Thi?t, t? ?ay Yersin t?i Nha Trang b?ng ???ng Cái Quan ?? g?p c?ng s? Pháp ? Khánh Hoà Lenormand (1891 - 1895?), sau ?ó tr? l?i Phan Rí. Sáng ngày 8 tháng 4 n?m 1893, ?ng r?i Phan Rí ?? th?c hi?n ch?ng ???ng th? hai Phan Rí – Tánh Linh, b?ng qua vùng núi. ?oàn l? hành trên ?o?n ???ng này r?t ??ng ??o, g?m có 80 dan phu, 6 ng?a c??i và m?t con voi. ? Lao Gouan, ngày nay thu?c huy?n ??c Tr?ng, Yersin g?p Tong Vit Ca, m?t ng??i Vi?t nh?n khoán vi?c thu thu? ? các t?ng ng??i Th??ng tr?c thu?c Phan Rí. Tong Vit Ca ng? y mu?n tháp tùng Yersin ??n Ta La. ?oàn thám hi?m t?i Ta La ngày 25 tháng 4, ? ?ay Yersin chia tay Tong Vit Ca ti?p t?c hành trình ??n làng Droum, qua s?ng La Ngà tr? v? Tánh Linh.

Ngày 30 tháng 5 n?m 1893, Alexandre Yersin b?t ??u th?c hi?n ch?ng ???ng th? ba t? Tánh Linh ?i Phan Rang b?ng m?t con ???ng núi khác v?i ch?ng tr??c. Sau khi men theo t? ng?n s?ng La Ngà ?? tr? l?i Droum, ?oàn thám hi?m v??t qua s?ng ??n Tia Lao, m?t ??a ?i?m ?? ???c ghi trên b?n ?? c?a thi?u tá Humann. Ngày 11 tháng 6, Yersin ??n Bross, n?m ? ?áy m?t thung l?ng sau có s?ng ??ng Nai ch?y qua, phía B?c là ng?n núi Tadoung, ngày nay thu?c t?nh ??k N?ng. T? Tadoung, Yersin xu?ng núi ?? quay tr? l?i Rioung và ?? l?i hành ly t?i ?ay r?i b?n ng??i phu khuan vác lên ???ng thám sát vùng núi Lang Biang. Sau hai ngày ???ng, vào 15 gi? 30 ngày 21 tháng 6 n?m 1893, Yersin b??c ra kh?i r?ng th?ng và phát hi?n ra cao nguyên Lam Viên. Trong nh?t ky hành trình, ?ng ch? ghi v?t t?t: "3h30: cao nguyên l?n tr? tr?i, nh?p nh? gò ??i". Yersin ng? l?i m?t ?êm ? Dankia r?i tr? v? Rioung d??i m?t c?n m?a t?m t?. Sau khi r?i Rioung, ?oàn thám hi?m men theo thung l?ng s?ng ?a Nhim và ??n Phan Rang ngày 26 tháng 6 n?m 1893.

?à L?t tr??c 1945

Giai ?o?n tr??c 1900

N?m 1897, Paul Doumer lên gi? ch?c Toàn quy?n ??ng D??ng, giai ?o?n mà Vi?t Nam và c? Liên bang ??ng D??ng t??ng ??i yên bình. Sau th?t b?i c?a kh?i ngh?a H??ng Khê, nh?ng ho?t ??ng v? trang kháng Pháp t?m th?i l?ng xu?ng. Trong m?t chuy?n c?ng du t?i ?n ?? vào n?m 1897, Toàn quy?n Paul Doumer có ??n th?m các tr?m ngh? d??ng ???c xay d?ng trên nh?ng vùng núi cao, n?i có khí h?u t??ng t? nh? ? chau ?u. Paul Doumer b?t ??u quan tam ??n vi?c thi?t l?p nh?ng trung tam ngh? d??ng t??ng t? dành cho ng??i chau ?u ? ??ng D??ng. Ngay t? nh?ng ngày ??u chinh ph?c thu?c ??a, s?c kh?e c?a binh lính và c?ng ch?c Pháp, nh?ng ng??i v?n kh?ng quen v?i khí h?u nhi?t ??i, lu?n là m?i lo c?a các nhà c?m quy?n th?c dan. Ngày 23 tháng 7 n?m 1897, trong th? g?i cho các kham s?, th?ng s?, Paul Doumer nêu lên b?n ?i?u ki?n c?n thi?t ?? xay d?ng m?t tr?m ngh? d??ng: ?? cao trên 1.200 mét, ngu?n n??c d?i dào, ??t ?ai có th? canh tác và kh? n?ng thi?t l?p ???ng giao th?ng d? dàng. Khi nh?n ???c th? riêng c?a Paul Doumer, bác s? Alexandre Yersin ?? ?? xu?t ch?n cao nguyên Lam Viên, n?i ?ng ???c bi?t ??n trong chuy?n thám hi?m n?m 1893. Trong h?i ky c?a mình, Alexandre Yersin vi?t:

“ Vào kho?ng n?m 1899, lúc ?y ?ng Doumer ?ang là Toàn quy?n ??ng D??ng, t?i nh?n ???c th? ?ng. Trong th?, ?ng yêu c?u t?i xác ??nh cho ?ng bi?t, là theo nh?ng ki?n th?c c?a t?i, thì trong vùng núi non c?a Nam Trung K? n??c An Nam, mà t?i ?? thám hi?m, có n?i nào thích h?p ?? xay ???c m?t nhà an d??ng ch?ng. ?ng k? nh?ng ?i?u ki?n c?n có sau ?ay: ?? cao thích h?p, di?n tích ?? r?ng, b?o ??m ngu?n n??c, khí h?u ?n hòa, có th? ??n ???c. Th?t r? ràng, cao nguyên Lam Viên th?a m?n t?t nh?ng ?i?u ki?n này. T?i ?? ngh? ?ng ch?n nó và ?ng b?ng lòng. ”

N?m 1897, Paul Doumer c? m?t phái ?oàn quan s? d??i s? ch? huy c?a ??i úy Thouard nghiên c?u m?t con ???ng t? Nha Trang lên Lam Viên. Sau 11 tháng làm vi?c, ??i úy Thouard k?t lu?n kh?ng th? xay d?ng m?t tuy?n ???ng n?i tr?c ti?p Nha Trang v?i Lam Viên. Thay vào ?ó, Thouard phác th?o m?t con ???ng xu?t phát t? Phan Rang qua ng? Fimnom và g?i y m?t tuy?n ???ng khác n?i th?ng Sài Gòn v?i ?à L?t. Khi ?oàn Thouard còn ch?a k?t thúc, các ?oàn nghiên c?u khác c?a Garnier, Odhéra và Bernard ti?p t?c ???c c? ??n Lam Viên cùng kh?o sát còn ???ng n?i Phan Thi?t – Di Linh – ?à L?t. Missigbrott, m?t thành viên trong ?oàn Thouard, ?? ? l?i sau chuy?n kh?o sát ?? l?p m?t v??n rau và ch?n nu?i gia súc, t?o c? s? cho tr?m n?ng nghi?p và tr?m khí t??ng sau này. Cu?i tháng 3 n?m 1899, ?ích than Toàn quy?n Paul Doumer cùng bác s? Yersin ??n cao nguyên Lam Viên kh?o sát th?c t? và quy?t ??nh tri?n khai th?c hi?n d? ??nh ban ??u. Ngày 1 tháng 11 n?m 1899, Toàn quy?n Paul Doumer ky ngh? ??nh thành l?p t?nh ??ng Nai Th??ng v?i th? ph? Di Linh và hai tr?m hành chính ? Tánh Linh và Lam Viên. ?ay là ti?n ?? pháp ly ??u tiên cho vi?c hình thành ch?c n?ng hành chính c?a thành ph? ?à L?t sau này.

Giai ?o?n 1900–1915

???ng s?t Tháp Chàm – ?à L?t, xay d?ng t? 1903 ??n 1928 và khai thác toàn tuy?n n?m 1932. Quá trình xay d?ng tuy?n ???ng s?t này g?n li?n v?i quá trình hình thành ?à L?t.

N?m 1901, Paul Champoudry, ng??i ???c c? ??n ?à L?t v?i t? cách th? tr??ng ??u tiên (1901 - 1908) c?a vài ch?c c? dan, ?? thi?t l?p m?t h?a ?? t?ng th? phát tri?n ?à L?t. Cùng n?m ?ó, Toàn quy?n Paul Doumer, sau d? ??nh xay d?ng tuy?n ???ng s?t xuyên r?ng t? Nha Trang lên ?à L?t kh?ng thành, quy?t ??nh thành l?p tuy?n ???ng s?t Tháp Chàm – ?à L?t. Tuy v?y, d? án xay d?ng thành ph? b? d?ng l?i khi Paul Doumer tr? v? Pháp vào n?m 1902, các c?ng trình g?n nh? b? b? d? b?i thi?u kinh phí và tr? ng?i v? giao th?ng. Th?i k? này, ?à L?t ch? còn m??i c?n nhà tranh nghèo nàn, c? dan ch? y?u v?n là nh?ng ng??i L?ch cùng m?t s? nh? ng??i chau ?u và ng??i Vi?t. M?c dù v?y, trong th?i gian ng? quên kéo dài h?n 10 n?m này, nhi?u ?oàn nghiên c?u v?n ti?p t?c ???c Toàn quy?n Jean Baptiste Paul Beau g?i t?i Lam Viên ?? kh?o sát. Nh?ng k?t qu? c?a h? ?? kh?ng ??nh ch?c ch?n h?n quy?t ??nh ch?n ?à L?t làm n?i ngh? d??ng, thay vì các ??a ?i?m khác nh? thung l?ng s?ng ?a Nhim hay cao nguyên Di Linh.

Tháng 5 n?m 1903, T??ng Léon de Beylié cùng m?t phái ?oàn t?i ?à L?t và quy?t ??nh ch?n n?i ?ay ?? thi?t l?p m?t doanh tr?i quan ??i 3.500 ??n 4.000 binh lính ng??i chau ?u ??n trú. Ngày 5 tháng 1 n?m 1906, H?i ??ng qu?c phòng ??ng D??ng h?p t?i ?à L?t và quy?t ??nh ch?n cao nguyên Lam Viên làm n?i ngh? d??ng, ??ng th?i xác ??nh v? trí ?à L?t thay vì khu v?c Dankia. Nh?ng cho t?i nhi?m k? c?a Toàn quy?n Antony Klobukowski, 1908 – 1910, m?i ho?t ??ng h?u nh? ch?ng l?i. Th? tr??ng Champoudry cùng h?i ??ng th? x? khi ?ó "kh?ng có m?t kho?n ngan sách ?áng k?, kh?ng có m?t s? tr? giúp nào c?". Th?i k? này ch? m?t vài c?ng trình ???c xay d?ng, trong ?ó có l? quán cho khách v?ng lai v? sau tr? thành khách s?n H?tel du Lac, và các tr?m n?ng nghi?p và khí t??ng ???c chuy?n t? Dankia v? ?à L?t. Pierre Duclaux, m?t ng??i Pháp t?i cao nguyên Lam Viên vào n?m 1908, ?? vi?t:

“ ?à L?t! Tám hay m??i mái nhà tranh c?a ng??i Vi?t, m?t nhà sàn b?ng ván th? s? dành cho l? khách, m?t vòi n??c, qu?ng tr??ng ch?, m?t nhà b?u ?i?n ??n s?... Còn dan c?? Vài ch?c ng??i Vi?t b? ?ày, vài khách ng??i chau ?u ?i c?ng tác hay tr?c ??a, nh?ng ng??i th? s?n hay l? khách hi?m hoi cùng ?oàn tùy tùng. Tài nguyên? G?n nh? kh?ng có gì h?t, kh?ng có m?t kho?n ngan sách ?áng k?, kh?ng có m?t s? tr? giúp nào c?... [C? dan] ph?i th??ng xuyên ch?ng l?i c?p và beo r?t nhi?u trong kh?p vùng. ”

??n nhi?m k? c?a Toàn quy?n Albert Sarraut, s? ?e d?a c?a Nh?t B?n khi?n Chính ph? Pháp n?i r?ng quy?n h?n c?a Toàn quy?n ??ng D??ng, cho phép cai tr? thu?c ??a b?ng chính nh?ng ngh? ??nh do Toàn quy?n ban hành. N?m 1911, Albert Sarraut quy?t ??nh ??y nhanh ti?n ?? các c?ng trình giao th?ng lên ?à L?t. N?m 1913 và n?m 1914, các tuy?n ???ng b? Phan Thi?t – Di Linh và Di Linh – ?à L?t l?n l??t hoàn thành. ?ay là con ???ng l?u th?ng b?ng xe ??u tiên n?i ?à L?t v?i vùng ??ng b?ng, tr??c ?ó ?? ??n ?à L?t ch? có th? ?i b? ho?c ?i ng?a. Cùng v?i giao th?ng ???ng b?, ?o?n ???ng s?t Phan Rang – Krong Pha ???c ??a vào s? d?ng giúp vi?c giao th??ng và ?i l?i gi?a ?à L?t v?i vùng ??ng b?ng tr? nên thu?n ti?n. ??n n?m 1915, có hai con ???ng ?? ?i t? Sài Gòn t?i ?à L?t: tuy?n Sài Gòn – Ma Lam – ?à L?t dài 354 km m?t m?t ngày r??i và tuy?n Sài Gòn – Phan Rang – ?à L?t dài 414 km m?t hai ngày. Chi?n tranh th? gi?i th? nh?t bùng n?, nhi?u ng??i chau ?u kh?ng th? tr? v? quê h??ng ?? tìm t?i ?à L?t ?? ngh? d??ng. T? n?m 1915, nhi?u du khách ?? ??n ?ay b?ng xe h?i và H?ng v?n t?i Lang Biang (Société des correspondances Automobiles du Lang Biang) thu?c chi nhánh c?a C?ng qu?n ???ng s?t Mi?n Nam b?t ??u t? ch?c ??a du khách ??n ?à L?t ngh? d??ng, s?n b?n.

Giai ?o?n 1916 – 1945

Quang c?nh ?à L?t kho?ng cu?i th?p niên 1920, khu v?c g?n khách s?n Langbian Palace, ngày nay là khách s?n Dalat Palace.

Kho?ng th?i gian t? n?m 1916 ??n n?m 1945 là m?t giai ?o?n ??y bi?n ??ng c?a l?ch s?. Hai cu?c th? chi?n ?? tác ??ng sau s?c ??n tình hình chính tr? và x? h?i. Sau Chi?n tranh th? gi?i th? nh?t, c?ng cu?c khai thác thu?c ??a t?i ??ng D??ng tr? nên s?i ??ng, s? v?n ??u t? c?a t? b?n Pháp t? 170 tri?u franc vào n?m 1924 lên ??n 585 tri?u franc vào n?m 1930. Tình tr?ng l?m phát t?i Pháp khi?n cho ??ng b?c ??ng D??ng và các nguyên li?u t?ng giá, thúc ??y s? ??u t? c?a t? b?n Pháp trong kho?ng th?i gian 1924 ??n 1930 lên t?i 3 t? franc. S? phát tri?n c?a kinh t? d?n ??n s? có m?t ngày càng ??ng nh?ng ng??i n??c ngoài t?i Vi?t Nam v?i con s? 30 ngàn ng??i Pháp vào n?m 1937 và 466 ngàn Hoa ki?u vào n?m 1943. Hai cu?c th? chi?n c?ng khi?n nhu c?u ngh? d??ng t?i ch? c?a ng??i ngo?i qu?c t?ng, tr? thành c? h?i giúp thành ph? du l?ch ?à L?t phát tri?n.

Giai ?o?n t? 1916 ??n 1926 có th? xem nh? giai ?o?n th? ch? hóa ?à L?t. Ngày 6 tháng 1 n?m 1916, Toàn quy?n Ernest Roume ky Ngh? ??nh thành l?p t?nh Lam Viên v?i ??a gi?i: phía b?c là s?ng Kr?ng N?, phía ??ng nam là s?ng Kr?ng Pha, phía nam là s?ng La Giai, phía tay là biên gi?i v?i Campuchia. Ngày 20 tháng 4 cùng n?m, H?i ??ng nhi?p chính c?a vua Duy Tan th?ng báo D? thành l?p th? t? ?à L?t. Theo tinh th?n c?a d? này, toàn b? quy?n h?n ??i v?i ?à L?t ???c trao cho Toàn quy?n ??ng D??ng, ng??i Pháp toàn quy?n s? h?u ??t ?ai trong khu v?c và d??i quy?n ?i?u hành tr?c ti?p c?a Toàn quy?n ??ng D??ng. B?n n?m sau ?ó, ngày 31 tháng 10 n?m 1920, Toàn quy?n Maurice Long ky ngh? ??nh thành l?p khu t? tr? Lam Viên, ph?n ??a gi?i còn l?i c?a t?nh Lam Viên ???c mang tên ??ng Nai Th??ng v?i t?nh l? ??t t?i Di Linh. C?ng ngày 31 tháng 10 n?m 1920, th?i viên th? tr??ng Garnier (1920 - 1926), m?t ngh? khác c?a Toàn quy?n ??ng D??ng ?n ??nh khu t? tr? trên cao nguyên Lam Viên tr? thành th? x? ?à L?t và xác ??nh nang ?à L?t lên th? x? h?ng hai v?i nh?ng quy ch? r?ng r?i. N?m 1926, m?t ngh? ??nh ti?p theo ???c ky vào ngày 26 tháng 7 ??a ??a v? hành chính c?a ?à L?t lên cao h?n: ?à L?t v?a tr? thành ??n v? tr?c thu?c Toàn quy?n, v?a có tính t? tr? cao h?n so v?i nh?ng th? x? khác. N?m 1941, khi t?nh Lam Viên ???c tái l?p, Th? tr??ng ?à L?t là De Redon (1941 - 1942) ?? kiêm lu?n ch?c T?nh tr??ng t?nh Lam Viên.

Cùng v?i vi?c xác l?p ??a v? hành chính, dan s? ?à L?t c?ng t?ng lên m?nh m? và các c?ng trình xay d?ng d?n m?c lên. Vào n?m 1923, n?i ?ay ch? có 1.500 dan c?, t?i n?m 1938, dan s? thành ph? ?? lên ??n 9.000 ng??i và n?m 1944, ?à L?t tr? thành m?t ?? th? h?n 25 ngàn dan. N?m 1921, ki?n trúc s? Ernest Hébrard nh?n nhi?m v? thi?t l?p ?? án quy ho?ch ?à L?t. Hoàn thành vào tháng 8 n?m 1923, ?? án c?a Ernest Hébrard th? hi?n m?t t?m nhìn và tham v?ng r?t l?n: xay d?ng ?à L?t tr? thành th? ph? c?a Liên bang ??ng D??ng. N?m 1933, ki?n trúc s? Louis Georges Pineau ??a ra m?t ?? án ch?nh trang thành ph? v?i m?t quan ni?m th?c t? h?n và h?u h?t nh?ng nét ch? ??o c?a ?? án này v?n ???c gi? l?i trong Ch??ng trình ch?nh trang và phát tri?n ?à L?t n?m 1943. Giai ?o?n t? n?m 1916 cho t?i Chi?n tranh th? gi?i th? hai, các c?ng trình c? s? h? t?ng c?a ?à L?t c?ng d?n hoàn thi?n. N?m 1918, nhà máy ?i?n ???c xay d?ng, t? n?m 1919 ??n 1921, tr??ng h?c, kho b?c, b?u ?i?n và tr?m xá l?n l??t xu?t hi?n. Nh?ng n?m ??u th? k? XX, ? ?à L?t ch? có nh?ng ng?i nhà g?, n?m 1908 m?i xu?t hi?n ng?i nhà g?ch kh?ng t? ??u tiên. Nh?ng ??n th?p niên 1920 và 1930, hàng lo?t nh?ng c?ng trình ki?n trúc quy m? l?n ?? ???c xay d?ng, nh? khách s?n Langbian Palace, tr??ng Trung h?c Yersin, ga ?à L?t, dinh Toàn quy?n... Giai ?o?n này, các c? s? v?n hóa và giáo d?c c?ng b?t ??u phát tri?n, m?t s? tr??ng h?c nh? Trung h?c Yersin, Couvent des Oiseaux hay Thi?u sinh quan thu hút h?c sinh ??n t? kh?p Vi?t Nam và c? ??ng D??ng. N?m 1938, khi nhà ga xe l?a hoàn thành, th?i gian ?i t? Hà N?i ??n ?à L?t ch? m?t 48 gi?, du khách tìm ??n thành ph? ngh? d??ng ngày m?t ??ng. N?m 1944, th?i t?nh tr??ng Lam Viên là Berjoan (1942 - 1945), ?à L?t g?n nh? là th? ?? c?a Liên bang ??ng D??ng khi Toàn quy?n và h?u h?t các c?ng s? quan tr?ng ??u chuy?n v? làm vi?c ? ?ay. Sau g?n 30 n?m xay d?ng, ?à L?t vào n?m 1945 ?? tr? thành m?t thành ph? xinh ??p c?a vùng Vi?n ??ng, m?t trung tam giáo d?c quan tr?ng và m?t ?i?m du l?ch h?p d?n.

?à L?t t? 1945 ??n 1954

Vi?n Sinh h?c Tay Nguyên, tr??c ?ay là tu vi?n Dòng Chúa C?u Th?, m?t trong s? ít nh?ng c?ng trình ???c xay d?ng vào kho?ng th?i gian t? n?m 1945 ??n n?m 1954.

T? gi?a th? k? XX, l?ch s? Vi?t Nam b??c vào m?t th?i k? ??y bi?n ??ng khi?n ?à L?t c?ng ch?u nhi?u ?nh h??ng. Tháng 3 n?m 1945, quan ??i Nh?t B?n th?c hi?n cu?c ??o chính l?t ?? chính ph? b?o h? c?a Pháp t?i ??ng D??ng. ?? chu?n b? ??i phó v?i quan ??ng Minh, quan ??i Nh?t ???c ??a ??n ?à L?t và chi?m ?óng nhi?u n?i, ??ng th?i ?ào h?m hào c?ng s? ? nh?ng v? trí quan tr?ng, d? tr? l??ng th?c, th?c ph?m. Trong giai ?o?n này, có t?i 600 viên ch?c và ki?u dan Pháp b? b?t và t?p trung ? hai c? xá Decoux và Bellevue. Khi Chính ph? Tr?n Tr?ng Kim thành l?p, Nguy?n Ti?n L?ng, sau ?ó là Hoàng than ?ng An ???c c? t?i làm T?nh tr??ng t?nh Lam Viên, ch?c v? kiêm nhi?m Th? tr??ng ?à L?t. Cu?c chi?n tranh ??ng D??ng n? ra cu?i n?m 1946 ?? ?nh h??ng m?nh m? t?i ?à L?t, nhi?u c? dan r?i thành ph? t?i lánh n?n ? ??n D??ng, Ninh Thu?n, Bình Thu?n ho?c tr? v? quê quán c?. N?m 1946, dan s? ?à L?t ch? còn 5.200 ng??i khi?n ng??i Pháp g?i n?i ?ay là "thành ph? qu?nh hiu". Nh?ng b?t ??u t? n?m 1947, thành ph? d?n ??ng ?úc tr? l?i khi nhi?u ng??i dan h?i c?. Cu?i n?m 1952, dan s? ?à L?t lên ??n 25.041 ng??i, g?n t??ng ???ng th?i ?i?m n?m 1944.

Khi ng??i Pháp tr? l?i n?m gi? ?à L?t n?m 1946, các ho?t ??ng kinh t? x? h?i c?ng d?n tr? l?i bình th??ng. B? máy chính quy?n ?à L?t ???c t? ch?c l?i - v?i Movillon làm ??c ly (1946 - 1949). Tòa ??c ly ???c ??i thành Tòa Th? chính và th? x? do m?t th? tr??ng qu?n ly v?i s? tham d? c?a H?i ??ng th? x?. Vào th?i k? này, ?à L?t ???c chia thành 10 khu ph?, ??nh danh t? 1 ??n 10, v?i 30 ?p. N?m 1950, Tri?u ?ình Hu? quy?t ??nh tách Tay Nguyên thành m?t ??n v? hành chính riêng, B?o ??i ra D? s? 6 ngày 14 tháng 4 n?m 1950 thành l?p Hoàng tri?u C??ng th? v?i ?à L?t làm th? ph?. Ngày 10 tháng 11 cùng n?m ?ó, B?o ??i ti?p t?c ra D? s? 4 v?i n?i dung s?a ??i ??a gi?i hành chính th? x? ?à L?t và sáp nh?p m?t ph?n t?nh Lam Viên vào t?nh ??ng Nai Th??ng. ?à L?t khi ?ó tr? thành ??a ?i?m c?a r?t nhi?u các c? quan liên t?nh, qu?c gia và liên bang. Trong kho?ng th?i gian 1945 ??n 1954, m?ng l??i giáo d?c c?a thành ph? phát tri?n r?ng kh?p v?i 20 tr??ng h?c. ?à L?t th?i k? này tuy bình yên nh?ng ít ???c xay d?ng thêm, ?áng chú y ch? có tu vi?n Dòng Chúa C?u Th?, ngày nay là tr? s? Vi?n Sinh h?c Tay Nguyên, và Tr??ng mi?n núi Lang Biang. Kho?ng cu?i n?m 1953 ??u n?m 1954, khi cu?c chi?n tranh ??ng D??ng b??c vào giai ?o?n kh?c li?t nh?t, dan chúng ? các t?nh lan c?n ?? v? ?à L?t ?? t? n?n chi?n tranh.

?à L?t t? 1954 ??n 1975

Giai ?o?n 1954 – 1963

N?m 1954, sau th?t b?i ? tr?n ?i?n Biên Ph?, ng??i Pháp r?i kh?i ??ng D??ng. Hi?p ??nh Genève chia Vi?t Nam thành hai mi?n v?i ranh gi?i là v? tuy?n 17. ?à L?t th?i k? này ti?p t?c ch?u tác ??ng sau s?c b?i nh?ng bi?n ??ng c?a l?ch s?. Ch? trong vòng h?n hai n?m t? 1954 ??n 1956, dan s? ?à L?t t?ng t? trên 25 ngàn lên g?n 59 ngàn nh? dòng ng??i di c? t? mi?n B?c cùng làn sóng c? dan t? mi?n Trung t?i l?p nghi?p. D??i th?i ?? Nh?t C?ng hòa Vi?t Nam, chính quy?n Sài Gòn xác l?p m?t n?n hành chính mang s?c thái riêng. Ngày 11 tháng 3 n?m 1955, Th? t??ng Ng? ?ình Di?m ban hành D? s? 21 gi?i th? ch? ?? Hoàng tri?u C??ng th?, ?à L?t tr?c thu?c chính quy?n trung ??ng t?i Sài Gòn. Ngày 19 tháng 5 n?m 1958, T?ng th?ng Ng? ?ình Di?m ky s?c l?nh 261 – VN thành l?p t?nh Tuyên ??c bao g?m th? x? ?à L?t và 3 qu?n L?c D??ng, ??n D??ng, ??c Tr?ng. M?t ph?n l?nh th? ?à L?t b? c?t b?t nên dan s? gi?m xu?ng ch? còn 43 ngàn ng??i.

Sau khi ng??i Pháp r?i kh?i ??ng D??ng, ?à L?t ch? còn vai trò m?t thành ph? du l?ch, kh?ng còn gi? ch?c n?ng "th? ?? mùa hè" nh? giai ?o?n tr??c ?ó. ???c xem nh? ??a bàn chi?n l??c quan tr?ng ? Nam Tay Nguyên, ?à L?t khi ?ó ???c chính quy?n Sài Gòn thi?t l?p m?t h? th?ng hành chính khá hoàn ch?nh. Thành ph? ??t d??i quy?n m?t th? tr??ng v?i b? máy giúp vi?c g?m các ty N?i an và Quan v?, Hành chính, Tài chính, Kinh t?... và m?t H?i ??ng ?? th?. Tr?n V?n Ph??c, th? tr??ng c?a ?à L?t (1955 - 1963) ?? kiêm nhi?m ch?c v? t?nh tr??ng t?nh Tuyên ??c và t? 9 tháng 11 n?m 1960, tòa th? chính ?à L?t ???c sáp nh?p v?i tòa hành chính t?nh Tuyên ??c. N?m 1961, hai c? quan hành chính này ???c tách riêng, nh?ng t?i n?m 1964 l?i ???c g?p l?i thành tòa hành chính ?à L?t – Tuyên ??c. V? t? ch?c hành chính, ?à L?t ???c chia thành 10 khu ph?, x? Liên Hi?p và ?p Thái Phiên. M?i khu ph? bao g?m nhi?u ?p và m?i ?p ??u có ?p tr??ng tr?c ti?p qu?n ly m?ng l??i liên gia t? 10 ??n 30 h? gia ?ình ??t d??i s? giám sát c?a liên gia tr??ng v? m?i m?t hành chính c?ng nh? an ninh tr?t t?.

T? n?m 1954 ??n n?m 1963, chính quy?n T?ng th?ng Ng? ?ình Di?m có k? ho?ch phát tri?n ?à L?t khá quy m?, xay d?ng các c?ng trình v?n hóa ngh? thu?t, c? s? h? t?ng ?? th? ???c ch?nh trang, nang c?p. N?n kinh t? thành ph? v?n gi? nguyên ??nh h??ng phát tri?n du l?ch và n?ng nghi?p. ??c bi?t t? n?m 1958, sau ??i h?i Lam Viên – ?à L?t, chính quy?n Sài Gòn v?i Ch??ng trình khai thác Cao nguyên Trung Ph?n mu?n bi?n ?à L?t thành m?t trung tam du l?ch qu?c t?, ?? m? ra h??ng d?ch v? m?i v? giáo d?c và nghiên c?u khoa h?c. Hàng lo?t các tr??ng h?c, trung tam v?n hóa và c? s? nghiên c?u ra ??i vào th?i k? này, có th? k? ??n Vi?n ??i h?c ?à L?t, Giáo hoàng H?c vi?n, Trung tam Nghiên c?u Nguyên t?, Th? vi?n ?à L?t... Nhi?u c?ng trình ph?c v? du l?ch, các s? s? t?n giáo c?ng ti?p t?c ???c xay d?ng và s?a ch?a, nh? ch? ?à L?t, san bay Liên Kh??ng, nhà th? Cam Ly, chùa Linh Phong.

Giai ?o?n 1964 – 1975

Bi?t ?i?n Tr?n L? Xuan, dinh th? c?a gia ?ình Tr?n L? Xuan và Ng? ?ình Nhu. N?m 1964, c?ng trình tr? thành ??a ?i?m tham quan sau khi Ng? ?ình Di?m và Ng? ?ình Nhu b? ám sát. Ngày nay, n?i ?ay tr? thành Trung tam L?u tr? qu?c gia IV.

D? án phát tri?n ?à L?t tr? thành trung tam du l?ch ngh? d??ng ???c ti?n hành trong m?t th?i gian ng?n thì gián ?o?n khi anh em T?ng th?ng Ng? ?ình Di?m và Ng? ?ình Nhu b? ám sát trong cu?c ??o chính cu?i n?m 1963. Trong giai ?o?n này, tình hình chính tr? mi?n Nam Vi?t Nam kh?ng ?n ??nh khi?n ?à L?t ít nhi?u b? tác ??ng. T? n?m 1965, khi Hoa K? tr?c ti?p ??a quan ??i vào tham chi?n ? Vi?t Nam, chính quy?n Sài Gòn ch? ??nh các ch?c v? th? tr??ng, t?nh tr??ng b?ng nh?ng s? quan c?p tá thay cho nh?ng nhà c?m quy?n dan s?. Vi?c phát tri?n c? s? h? t?ng ?? th? th?i k? này ít ???c coi tr?ng, thay vào ?ó, r?t nhi?u các c?ng trình ph?c v? cho m?c ?ích quan s? ???c xay d?ng ho?c s?a ch?a, nh? các trung tam hu?n luy?n quan s?, tr?m radar trên núi Lang Biang và ? C?u ??t, san bay Cam Ly, san bay Liên Kh??ng. Tuy v?y, m?t s? c?ng trình dan s? c?ng xu?t hi?n trong kho?ng th?i gian này, có th? k? t?i Làng c? nhi SOS, Trung tam tr? khuy?t t?t, Tr??ng K? thu?t Lasan... và các c?ng trình d?ch v? th??ng m?i, khách s?n, nhà hàng m?c lên ? khu v?c trung tam thành ph?.

?à L?t ti?p t?c gi? m?t vai trò quan tr?ng trong h? th?ng giáo d?c c?a Vi?t Nam C?ng hòa v?i 61 tr??ng h?c, trong s? này ??c bi?t ph?i k? ??n Vi?n ??i h?c ?à L?t, Giáo hoàng H?c vi?n Pio X và các c? s? ?ào t?o quan s?: Tr??ng V? b? Qu?c gia, Tr??ng Chi?n tranh Chính tr? và Tr??ng Ch? huy Tham m?u. ?à L?t tr??c n?m 1975 c?ng ?? là m?t thành ph? ?a d?ng v? t?n giáo v?i h?n 40 ng?i chùa cùng các nhà th?, tu vi?n c?a 29 dòng tu C?ng giáo. Du l?ch thành ph? th?i k? này kh?ng còn nh?n nh?p nh? giai ?o?n tr??c ?ó do chi?n s?, tình hình an ninh kh?ng ?n ??nh, các tuy?n ???ng giao th?ng lên ?à L?t kh?ng còn ???c an toàn và các th?ng c?nh thi?u kinh phí ?? t? ch?c, khai thác. Thành ph? tr? thành n?i ngh? mát c?a gi?i th??ng l?u và s? quan, quan ch?c có th? l?c c?a chính quy?n Vi?t Nam C?ng hòa, cùng m?t s? ng??i ngo?i qu?c t?i mi?n Nam Vi?t Nam c?ng du hay kinh doanh, du l?ch. Trong nh?ng n?m 1960, dan s? ?à L?t gia t?ng ?i?u hòa, t? 73 ngàn ng??i n?m 1965 lên g?n 90 ngàn ng??i n?m 1970. Nh?ng t? sau 1970, khi chi?n tranh Vi?t Nam ngày càng kh?c li?t, dan s? ?à L?t c?ng có nh?ng bi?n ??ng ?áng k?, ??n n?m 1975 ch? còn 85.833 ng??i. Trong nh?ng ngày cu?i cùng c?a cu?c chi?n, 31 tháng 3 n?m 1975, quan ??i mi?n Nam rút kh?i ?à L?t và sáng 3 tháng 4, quan ??i mi?n B?c ti?n vào thành ph?.

?à L?t sau 1975

Giai ?o?n 1975 – 1985

L?ch s? ?à L?t giai ?o?n ??u sau 1975 ???c ?ánh d?u b?i hàng lo?t nh?ng thay ??i hành chính. Trong kho?ng th?i gian ng?n ??u tiên, ?à L?t v?n tr?c thu?c t?nh Tuyên ??c, nh?ng t? 6 tháng 5 n?m 1975, thành ph? thu?c v? khu VI. Ngày 5 tháng 6 n?m 1976, khi t?nh Lam ??ng ???c thành l?p trên c? s? h?p nh?t hai t?nh Tuyên ??c và Lam ??ng c?, ?à L?t tr? thành t?nh l? c?a t?nh m?i. Tháng 2 n?m 1979, ?à L?t ???c b? sung thêm ph?n ??t c?a vùng kinh t? m?i Tà In, thu?c ?à Loan, huy?n ??c Tr?ng ngày nay. Ngày 14 tháng 3 cùng n?m ?ó, H?i ??ng Chính ph? ra quy?t ??nh ?i?u ch?nh ??a gi?i hành chính m?t s? huy?n thu?c Lam ??ng và ?à L?t ???c xác ??nh g?m 6 ph??ng và 3 x? Xuan Tr??ng, Xuan Th? và Tà Nung. Trong nh?ng ngày ??u sau chi?n tranh, dan s? thành ph? gi?m xu?ng khi nhi?u ng??i ph?c v? trong quan ??i và b? máy chính quy?n c? tr? v? quê quán, thêm vào ?ó, m?t ph?n c? dan ?à L?t t?i ??nh c? trên nh?ng vùng ??t khác c?a Lam ??ng theo chính sách kinh t? m?i. Tuy nhiên, dan s? ?à L?t sau ?ó ???c b? sung b?i chính sách t?ng c??ng cán b? t? mi?n B?c và mi?n Trung cùng v?i vi?c m? r?ng ??a gi?i hành chính. ??n n?m 1982, dan s? ?à L?t v??t ng??ng 100 ngàn ng??i.

Trong nh?ng n?m t? 1976 ??n 1980, nhi?u c? quan v?n hóa, giáo d?c và nghiên c?u ???c thành l?p, ph?n l?n d?a trên nh?ng c? s? ?? có t? th?i Vi?t Nam C?ng hòa. N?m 1976, Tr??ng ??i h?c ?à L?t và Tr??ng Cao ??ng S? ph?m ?à L?t ra ??i, k? th?a Vi?n ??i h?c ?à L?t và Tr??ng Trung h?c Yersin. Tr??c ?ó, H?c vi?n Quan s? ???c chuy?n t? Hà N?i vào ?à L?t, ti?p nh?n 5 c? s? c?a chính quy?n c?. N?m 1978, B?o tàng Lam ??ng m? c?a v?i b? s?u t?p v? dan t?c h?c c?a B?o tàng s?c t?c Tay Nguyên tr??c kia và m?t s? cá nhan. C?ng n?m 1978, Trung tam Nghiên c?u Khoa h?c t?i ?à L?t, ngày nay là Vi?n Sinh h?c Tay Nguyên, ???c thành l?p v?i tr? s? v?n là m?t tu vi?n Dòng Chúa C?u Th?. Gi?ng nh? nhi?u ??a ph??ng khác vào th?i k? ??u sau chi?n tranh, ?à L?t ph?i ??i m?t v?i nh?ng khó kh?n v? l??ng th?c và th?c ph?m, khi?n vi?c xay d?ng và phát tri?n c? s? h? t?ng ít ???c coi tr?ng. Do kh?ng ???c c?i t?o s?a ch?a, các ???ng giao th?ng n?i th? và h? th?ng giao th?ng ???ng b? xu?ng c?p tr?m tr?ng. Vi?c m? r?ng di?n tích canh tác n?ng nghi?p khi?n cho các h? b? b?i l?p nhanh chóng và khai thác r?ng c?ng làm cho khí h?u và c?nh quan ngày m?t x?u ?i. Nghiêm tr?ng h?n, ngu?n n??c c?a hai nhà máy th?y ?i?n ?a Nhim và Tr? An ngày càng thi?u h?t vào mùa kh?. Nh?ng n?m cu?i th?p niên 1970, ??u th?p niên 1980, khi n?n kinh t? Vi?t Nam g?p nhi?u khó kh?n, ?? th? du l?ch ?à L?t c?ng b??c vào m?t th?i k? tr?m l?ng. Thành ph? khi ?ó th?nh tho?ng m?i có m?t ?oàn khách ghé th?m.

Giai ?o?n 1986 - 2025

Quang c?nh ?à L?t ngày nay, m?t thành ph? g?n 400 km2 v?i dan s? h?n 200 ngàn ng??i.

K? t? cu?i th?p niên 1980, cùng v?i s? phát tri?n c?a n?n kinh t? Vi?t Nam, l?ch s? ?à L?t c?ng b??c vào m?t giai ?o?n m?i. Ngày 6 tháng 6 n?m 1986, H?i ??ng B? tr??ng ra quy?t ??nh ?i?u ch?nh ??a gi?i hành chính: ?à L?t g?m 12 ph??ng và 3 x? Xuan Th?, Xuan Tr??ng và Tà Nung. N?m 1994, Chính ph? phê duy?t ?? án Quy ho?ch t?ng th? xay d?ng thành ph? ?à L?t và vùng ph? c?n ??n n?m 2010, xác ??nh ?à L?t là m?t trung tam du l?ch ngh? d??ng c?a Vi?t Nam. Ngày 24 tháng 7 n?m 1999, thành ph? ???c Th? t??ng Chính ph? quy?t ??nh c?ng nh?n là ?? th? lo?i II. Trong th?p niên 1990, dan s? ?à L?t t?ng lên m?nh m?, t? 120 ngàn ng??i n?m 1990 lên 160 ngàn ng??i n?m 1999. C?ng trong giai ?o?n này, làn sóng du khách tìm ??n thành ph? ngày m?t ??ng khi?n m?t h? th?ng nhà hàng, khách s?n m?i ra ??i. Ki?n trúc ?à L?t c?ng có thêm nh?ng c?ng trình m?i, ??c bi?t trong s? ?ó có th? k? ??n bi?t th? H?ng Nga và Thi?n vi?n Trúc Lam ?à L?t, ngày nay ?? tr? thành hai ??a ?i?m du l?ch h?p d?n.

Trong nh?ng n?m c?a th?p niên 2000, c? s? h? t?ng ?? th? c?a ?à L?t ti?p t?c ???c hoàn thi?n. Ngày 7 tháng 5 n?m 2002, Th? t??ng Chính ph? quy?t ??nh phê duy?t ?? án ?i?u ch?nh quy ho?ch chung thành ph? ?à L?t và vùng ph? c?n ??n n?m 2020. Giao th?ng ?à L?t c?ng có nh?ng thay ??i ?áng k? trong th?i k? này. Nh? t?nh l? 723 hoàn thành n?m 2007, hành trình gi?a hai thành ph? du l?ch n?i ti?ng ?à L?t và Nha Trang ch? còn 130 km, so v?i l? trình c? ?à L?t – Phan Rang – Nha Trang dài 228 km. N?m 2008, sau 4 n?m thi c?ng, ?o?n ???ng cao t?c Liên Kh??ng – Prenn ???c khánh thành giúp giao th?ng t? ?à L?t t?i san bay Liên Kh??ng thu?n ti?n h?n tr??c. Nhà ga m?i c?a san bay c?ng hoàn thành vào n?m 2009 và b?t ??u khai thác các ???ng bay qu?c t?. Tr??c ?ó, vào n?m 2004, ???ng bay Hà N?i – ?à L?t ?? ???c m? l?i sau nhi?u th?p k? gián ?o?n.

Du l?ch ?à L?t trong nh?ng n?m 2000 ghi d?u b?i nh?ng l? h?i và các Festival Hoa b?t ??u ???c t? ch?c. L??ng du khách tìm ??n thành ph? t?ng t? 710 ngàn l??t khách n?m 2000 lên 2,1 tri?u l??t khách n?m 2009. Thành ph? c?ng có thêm nh?ng b?nh vi?n và tr??ng h?c m?i, nh? ??i h?c Dan l?p Yersin ?à L?t thành l?p n?m 2004, B?nh vi?n ?a khoa Hoàn M? ?à L?t b?t ??u ho?t ??ng n?m 2008 và B?nh vi?n Nhi ?à L?t kh?i c?ng xay d?ng n?m 2010. Nh?ng s? bùng n? v? dan s? và c?n l?c ?? th? hóa ?? khi?n c?nh quan ?à L?t m?t ?i nét hoang s? v?n có. Nhi?u di s?n ki?n trúc c?a thành ph? b? xam h?i và kh?ng ít nh?ng th?ng c?nh tr? nên hoang tàn b?i tác ??ng c?a bàn tay con ng??i. N?m 2008, ?à L?t tr? thành m?t thành ph? h?n 200 ngàn dan. Ngày 6 tháng 3 n?m 2009, ??a gi?i hành chính thành ph? ???c ?i?u ch?nh l?i: ?à L?t g?m 12 ph??ng và b?n x? Xuan Th?, Xuan Tr??ng, Tà Nung và Tr?m Hành. Ngày 23 tháng 3 cùng n?m 2009, ?à L?t ???c Th? t??ng Chính ph? quy?t ??nh c?ng nh?n là ?? th? lo?i I tr?c thu?c t?nh Lam ??ng.

Tham kh?o

Th? m?c

• Tr?n S? Th?; nhi?u tác gi? (2008), ??a chí ?à L?t, Thành ph? H? Chí Minh: Nhà xu?t b?n T?ng h?p Thành ph? H? Chí Minh
• Hoàng Xuan H?n; nhi?u tác gi? (2008), ?à L?t x?a, Thành ph? H? Chí Minh: Nhà xu?t b?n V?n hóa Sài Gòn
• Nguy?n H?u Tranh (2001), ?à L?t n?m x?a, Thành ph? H? Chí Minh: Nhà xu?t b?n Thành ph? H? Chí Minh
• Tam Thái (2009), Ngày x?a Langbian... ?à L?t, Hà N?i: Nhà xu?t b?n V?n hóa Th?ng tin
• Tr??ng Phúc ?n (2000), Bí m?t thành ph? hoa, Thành ph? H? Chí Minh: Nhà xu?t b?n V?n ngh? Thành ph? H? Chí Minh
• Tr??ng Tr?; nhi?u tác gi? (1993), ?à l?t: Thành ph? cao nguyên, Thành ph? H? Chí Minh: Nhà xu?t b?n Thành ph? H? Chí Minh
• Jennings, Eric Thomas (2011), Imperial Heights: Dalat and the Making and Undoing of French Indochina, Berkeley: University of California Press

Xem thêm

• ?à L?t
• Biên niên s? ?à L?t
• Ki?n trúc ?à L?t

Liên k?t ngoài

• C?ng Th?ng tin ?i?n t? Lam ??ng
• Trang chính th?c c?a thành ph? ?à L?t và t?nh Lam ??ng